Dieta kobiety planującej ciążę i kobiety ciężarnej

Dzień dobry Kochani! Dziś dość obszerny, ale wart uwagi artykuł o diecie kobiety planującej ciążę oraz kobiety ciężarnej!

Dieta kobiety ma znaczący wpływ zarówno na jej zdrowie, jak i prawidłowy rozwój płodu, przebieg ciąży i zdrowie dziecka w przyszłości. Nie bez znaczenia okazują się także styl życia oraz sposób żywienia ojca.

Wiele badań wskazuje związek między niedoborami odżywczymi, a skutkami zdrowotnymi i patologiami ciąży. Według danych WHO około 2 miliardy ludzi na całym świecie cierpi na niedobory mikroelementów, przy czym kobiety są dodatkowo bardziej narażone na owy stan ze względu na występowanie miesiączek oraz zwiększonych wymagań podczas ciąży i połogu. Właśnie z tego względu niezwykle ważna, zarówno w okresie planowania ciąży, w jej trakcie, jak i po zakończeniu, w okresie laktacji, jest zrównoważona i zbilansowana dieta, dostarczająca wszelkich składników odżywczych. Niekiedy niezbędna okazać może się również suplementacja, w celu wyrównania wszelkich niedoborów.

Badania dowiodły, iż dieta bogata w składniki odżywcze pozwala m.in. zmniejszyć znacząco prawdopodobieństwo pojawienia się cukrzycy ciążowej czy zwiększyć masę urodzeniową noworodków mam z wysokiego ryzyka, zagrożonych niedowagą.

W literaturze wyróżnia się kilka okresów mających wpływ na dziecko, jak i przebieg ciąży, w tym okres 2-3 miesiące przed i po zapłodnieniu, który odgrywa niezwykle ważną rolę w prawidłowym przebiegu ciąży, jak i rozwoju dziecka. Jest to okres niezwykle ważny dla optymalizacji funkcji gamety oraz wczesnego rozwoju łożyska, co umożliwia natomiast zagnieżdżenie się zarodka i donoszenie ciąży.

Kwas Foliowy:

Jest on niezwykle ważny właśnie w okresie prekoncepcyjnym. Zgodnie z doniesieniami naukowymi jego suplementacja w owym czasie zmniejsza nawet o 70% ryzyko rozwoju wad cewy nerwowej.

Warto wspomnieć, iż w celu zapobiegania takiemu defektowi konieczne jest uzupełnianie tegoż składnika co najmniej 4-6 tygodni przed poczęciem i powinno ono trwać do końca I trymestru.

W przypadku suplementacji w czasie krótszym niż wspomniane 4 tygodnie, należy przyjmować produkty o zwiększonej dawce folianów. Poza tym u kobiet z problemami z zajściem w ciąże niektóre źródła zalecają przyjmowanie właśnie folianów.

Dodatkowo jego odpowiednie stężenie u kobiety przed zapłodnieniem sprzyja redukcji ryzyka:

• Poronień

• Stanu przedrzucawkowego (pojawienie się rzucawki, która może doprowadzić nawet do śmierci dziecka, jak i matki. Pojawia się zazwyczaj po 20 tygodniu ciąży, a więc w II trymestrze)

• Niskiej masy urodzeniowej dziecka

• Porodu martwego płodu

• Rozwoju autyzmu u dzieci

Żelazo

Konsekwencje niedoboru tego składnika mineralnego obejmują także okres krytyczny. Przede wszystkim stan taki prowadzić może do strukturalnych upośledzeń w rozwijających się strukturach mózgu płodu. Poza tym niedostateczna podaż owego składnika wiązana jest z zwiększonym ryzykiem przedwczesnych porodów. Zapotrzebowanie na ten składnik co prawda nie wzrasta podczas ciąży, jednak warto wziąć pod uwagę, iż jego utrata podczas menstruacji i jednocześnie wzmaga się jego wchłanianie w jelitach.

Cynk i selen

Niedobór cynku u kobiety przed ciążą skutkuje upośledzeniem wzrostu płodu, jak i łożyska. Poza tym wpływa także na wady cewy nerwowej. Odgrywa on bardzo istotną rolę w transkrypcji genów, jak i wielu innych procesach komórkowych. Poza tym badania dowiodły, iż cynk jest kluczowy w syntezie męskich hormonów płciowych, a także produkcji, jak i ruchliwości plemników, a jego niedobór wiązany jest z upośledzoną implantacją zarodka w macicy, upośledzonym rozwoju jajników czy wzroście komórek jajkowych, jak i dojrzewaniu oocytów.

Składnik ten, podobnie jak selen, jest przeciwutleniaczem oraz jest również niezwykle ważny w odniesieniu do płodności, także tej męskiej. Odpowiedzialne są one bowiem, za proliferację komórek, jak i syntezę białek.

W wielu publikacjach wykazano związek między niedoborem selenu, a niewyjaśnionym problemem z niepłodnością. Związany jest on bowiem z dojrzewaniem i wzrostem komórek jajowych. Nie bez znaczenia okazuje się on być również w odniesieniu do mężczyzn, gdyż udowodniono, jego wpływ na biosyntezę testosteronu, jak i potencjalne znaczenie w ruchliwości plemników.

Jod

Co ciekawe w niektórych publikacjach zaobserwowano, iż niedobór jodu wiąże się z niższym ilorazem inteligencji u potomstwa. Jego znaczenie jest wysokie zwłaszcza podczas ciąży ze względu na jego zwiększone wydalanie przez nerki oraz wymóg rozwoju poczętego dziecka.

W czasie ciąży następuje ponadto zwiększona produkcja hormonów tarczycy, stąd konieczność dostarczania owego składnika w większych ilościach. Niedobór tegoż pierwiastka czy hormonów tarczycy, do powstania których jest niezbędny; wiązany jest z pogorszonym rozwojem poznawczym i psychomotorycznym dziecka.

Witamina D

Witamina ta niezbędna jest przede wszystkim do procesów mineralizacyjnych kości, w tym rozwoju układu kostnego u płodu. Głównym źródłem owej witaminy jest synteza skórna, gdyż wchłanialność z pożywienia jest dość niska, a poza tym jej głównym źródłem są tłuste ryby morskie, których zaleca się ograniczenie, w związku z ryzykiem zatrucia metalami ciężkimi. Właśnie z tego względu bardzo często istnieje konieczność jej suplementacji.

Tłuszcze wielonienasycone Omega-3

Do najważniejszych w okresie ciąży zaliczamy

• DHA

• EPA

Tłuszcze omega-3, jak wspominałam w niedawnym artykule na ten temat, stanowią od 30% do nawet 60% masy mózgu, stąd odgrywają one istotną rolę zarówno w funkcjonowaniu samego mózgu, jak i całego układu nerwowego, również ich rozwoju u płodu.

Warto wspomnieć, iż ich podaż jest ograniczona w diecie ze względu na ograniczenie spożycia produktów ich dostarczających, a więc ryb, ze względu na ryzyko zatrucia metalami ciężkimi. Warto jednak pamiętać, iż składników tych dostarczają także jaja, orzechy, olej rzepakowy, olej sojowy i produkty sojowe, czy nasiona chia.

W publikacjach wykazano, iż odpowiednia podaż owych kwasów skutkuje:

• Prawidłowym rozwojem mózgu oraz układu nerwowego

• Ograniczeniem ryzyka przedwczesnych porodów

• Korzystnym ukształtowaniem procesów wzrokowych

• Niekiedy także lepszym rozwojem procesów poznawczych

Warto także wspomnieć, że odpowiednia podaż kwasów omega-3 wykazują działanie ochronne przed atopowym zapaleniem skóry u dziecka, jak i astmy.

Otyłość

Mając na uwadze powiększenie rodziny warto zadbać o ograniczenie wszelkich czynników potęgujących jakiekolwiek ryzyko w okresie ciąży. Jednym z nich jest otyłość, której od 1975 roku obserwuje się globalny wzrost. Problem stał się tak duży, iż choroba ta uznawana jest niekiedy za pandemię XXI wieku.

W wielu badaniach potwierdzono jej wpływ na poważne niepożądane patologie, w tym:

• Utrudnienie zajścia w ciążę, niekiedy bezpłodność

• Patologie ciąży (stan przedrzucawkowy, cukrzyca ciążowa)

• Makrosomia (zbyt duża masa urodzeniowa noworodka co do wieku płodowego)

• Wady wrodzone

• Urodzenie martwego płodu

• Niska masa urodzeniowa płodu

• Utrudnienie karmienia piersią, a niekiedy także zanik pokarmu

• Śmierć matki podczas porodu

• Wysokie ryzyko wystąpienia otyłości u dziecka w przyszłości.

Otyłość ojcowska jest również niebezpieczna w okresie starań o dziecko, gdyż prowadzić może do:

• Upośledzenia płodności – wpływa na ilość oraz jakość nasienia

• Zwiększonego ryzyka wystąpienia chorób przewlekłych u potomstwa

W literaturze można znaleźć wiele dowodów na to, iż redukcja masy ciała w okresie poprzedzającym staranie się o dziecko znacząco wpływa na redukcję ww. zaburzeń, dodatkowo u kobiet poddających się operacjom bariatrycznym, co najmniej 2 lata przed poczęciem dziecka zauważono dodatkowo mniejsze ryzyko rozwoju zaburzeń nadciśnieniowych.

Niedowaga

Pamiętać należy oczywiście również o tym, że równie niebezpiecznym stanem jak otyłość, jest niedowaga. Przypadłość taka także znacząco wpływa na pogorszenie płodności, jak i wiąże się z wysokim ryzykiem rozwoju wszelkich patologii, w tym zbyt niskiej masy urodzeniowej dziecka czy niemożnością donoszenia ciąży, jak i poronieniem czy urodzeniem martwego płodu.

Aktywność fizyczna

Pozytywny wpływ aktywności fizycznej na organizm i zdrowie człowieka znany jest od dawna. Nie bez znaczenia okazuje się ona także u osób starających się o dziecko.

Udowodniono bowiem, iż wysiłek fizyczny wywołuje szereg korzystnych efektów i związany jest z niższym ryzykiem:

• Wystąpienia cukrzycy ciążowej u kobiet oraz nadciśnienia tętniczego

• Rozwoju stanu przedrzucawkowego

• Przedwczesnych porodów

• Konieczności porodu przez cesarskie cięcie

• Nadmiernego wzrostu masy ciała podczas ciąży

Dodatkowo także:

• Pozytywnym wpływem na przebieg ciąży i rozwój nienarodzonego jeszcze dziecka

• Korzystnym wpływem na zdrowie i samopoczucie matki oraz dziecka, gdyż niweluje ból pleców oraz nietrzymanie moczu.

Należy jednak pamiętać, by aktywność była bezpieczna, zarówno dla kobiety, jak i dziecka, dlatego najlepiej jej intensywność skonsultować z lekarzem lub fizjoterapeutą.

Kofeina

W ciąży zaleca się ograniczenie spożycia kawy, właśnie ze względu na kofeinę. Zaobserwowano, iż nadwyżka tej substancji w organizmie skutkuje niską masą urodzeniową płodów oraz negatywnym wpływem na wzrost dziecka. Warto pamiętać, że kofeina dość szybko przenika przez łożysko, a nie jest metabolizowana zarówno przez łożysko, jak i płód.

Badania udowodniły także związek między spożyciem kofeiny, a czasem trwania ciąży, jak i zwiększonym ryzykiem poronień i przedwczesnymi porodami. W niektórych publikacjach sugeruje się, iż ograniczenie spożycia kofeiny w okresie przed poczęciem daje korzystne wyniki.

Alkohol

Spożywanie alkoholu podczas ciąży jest całkowicie zabronione. Jego podaż prowadzić może do:

• Rozwoju wad rozwojowych u płodu

• Ograniczenia wzrostu dziecka

• Uszkodzenia tkanek i komórek nerwowych

• Nieodwracalnego zmniejszenia inteligencji dziecka

• Może prowadzić do wpływu na zachowanie dziecka (w tym nadpobudliwość impulsywność, odwrócenie uwagi, ryzykowne zachowanie, infantylizm oraz zaburzenia dojrzałości społecznej).

Dodatkowo podczas spożywania alkoholu istnieje wysokie prawdopodobieństwo rozwoju FAS, a więc zespołu alkoholowego płodu. Indywidualne ryzyko i jego zakres dla matki i dziecka jest ciężkie do określenia, jednak wiadomo, że niesie ze sobą ryzyko rozwoju różnorodnych wad wrodzonych i rozwojowych u dziecka.

Palenie

Udowodniono już w wielu badaniach, iż palenie ma bardzo negatywny wpływ na płodność, jak również zwiększają ryzyko m.in.

• Przedwczesnych porodów czy poronień

• Rozwoju wad wrodzonych

• Przedwczesnego oderwania łożyska

• Niskiej masy urodzeniowej dziecka

• Wystąpienia otyłości oraz alergii u dziecka w przyszłości

Ogólne zalecenia

Zgodnie przyznaje się, iż podstawowymi zaleceniami jest zbilansowana dieta dostarczająca wszelkich składników odżywczych w ilościach odpowiednich dla kobiet w ciąży.

Dodatkowo badania kohortowe sugerują, iż stosowanie wzorcowej diety przez co najmniej 3 lata przed poczęciem skutkuje zmniejszonym ryzykiem rozwoju cukrzycy ciążowej, nadciśnienia podczas ciąży oraz przedwczesnych porodów.

Za dietę wzorcową uznaje się dietę cechującą się:

• Wysokim spożyciem owoców i warzyw, strączków, orzechów i ryb

• Niskim spożyciem czerwonego i przetworzonego mięsa

• Eliminacją lub ograniczeniem słodyczy

• Monitorowaniem spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych (produkty odzwierzęce nabiał, smalec, słonina, masło; olej kokosowy oraz palmowy – 2 wyjątki)

• Suplementacją niedoborowych składników odżywczych, w celu jak najszybszej „naprawy” wzorców żywieniowych kobiet ciężarnych

• Wysokim spożyciem błonnika pokarmowego, który usprawnia pasaż jelitowy i niweluje zaparcia

Ważnym aspektem, jest nieunikanie podczas ciąży żadnych produktów, gdyż zapobiega to występowaniu alergii u dzieci. Poza tym ograniczenia dietetyczne wiążą się z ryzykiem wystąpienia niedoborów odżywczych, które, jak wyżej wspomniano, mogą redukować płodność oraz są niebezpieczne dla rozwoju dziecka i przebiegu ciąży.

Poza tym, warto pamiętać, iż podczas ciąży zaleca się całkowity zakaz spożywania surowej żywności pochodzenia zwierzęcego, zwłaszcza w związku z ryzykiem zakażenia pasożytniczego, a więc rozwoju m.in. toksoplazmozy czy listeriozy.

Schorzenia te mogą być przenoszone przez barierę krew-łożysko i skutkować mogą:

• Rozwojem ciężkich chorób

• Porodem martwych płodów

• Występowaniem przedwczesnych porodów

• Do surowych produktów, których należy unikać zalicza się m.in. jajka (zarówno białko, jak i żółtko), sushi, sery miękkie (w tym, wytworzone z mleka poddanego obróbce cieplnej, jak np. gorgonzola).

Warto również spożywać świeże potrawy, nie odgrzewane, by ograniczyć ryzyko rozwoju bakterii.

Podsumowując pamiętajmy, iż zdrowy styl życia zapobiega rozwojowi wielu powikłań ciąż i wspomaga utrzymać prawidłowy rozwój i zdrowie zarówno matki, jak i dziecka. Odpowiednie żywienie i aktywność nie są istotna wyłącznie w okresie ciąży, ale okazuje się, że odgrywa niewiarygodnie istotną rolę w okresie przed poczęciem. Właśnie z tego względu przyszli rodzice, zarówno ojciec, jak i matka, powinni zadbać o swoje zdrowie dużo wcześniej przed rozpoczęciem starań o pociechę.

Literatura:

1. Grieger J.A., Grzeskowiak L.E., Wilson R.L., et al., 2019, „Maternal Selenium, Copper and Zinc Concentrations in Early Pregnancy, and the Association With Fertility.”, Nutrients, 11(7), 1609

2. Koletzko B., Cremer M., Flothkotter M., et al., 2018, “Diet and Lifestyle Before and During Pregnancy - Practical Recommendations of the Germany-wide Healthy Start - Young Family Network.”, Geburtshilfe Frauenheilkd, 12, 1262-1282

3. Obeid R., Holzgreve W., Pietrzik K., 2019, “Folate Supplementation for Prevention of Congenital Heart Defects and Low Birth Weight: An Update.”, Cardiovasc Diagn. Ther., 9, 424-433

4. Peacock A., Hutchinson D., Wilson J., et al., 2018, “Adherence to the Caffeine Intake Guideline During Pregnancy and Birth Outcomes: A Prospective Cohort Study.”, Nutrients, 10(3), 319

5. Stephenson J., Heslehurst N., Hall J., et al., 2018, “Before the Beginning: Nutrition and Lifestyle in the Preconception Period and Its Importance for Future Health.”, Lancet, 391, 1830-1841